Cholesterol – normy, rodzaje, wpływ na organizm

Cholesterol to słowo, które w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat odmieniane było – i jest zresztą nadal – przez wszystkie przypadki i to nie tylko w gabinetach lekarskich, ale również w prywatnych rozmowach, programach telewizyjnych, książkach czy w artykułach prasowych i internetowych. Nie da się ukryć, że kontekst, w którym się ono pojawia, z reguły jest negatywny. Nic w tym dziwnego, wszak podwyższony cholesterol to przyczyna wielu problemów ze zdrowiem. Zapewne spotkaliście się także z takim rozgraniczeniem jak cholesterol dobry i zły. Zastanawiacie się, jak w końcu jest z tym cholesterolem, jakie są jego normy, jaka może być przyczyna wysokiego cholesterolu czy też jak go obniżyć? Postaram się rozwiać Wasze wątpliwości, a jednocześnie uwrażliwić na to, abyście zadbali o prawidłowy poziom cholesterolu w Waszym organizmie.

Co to jest cholesterol i jaka jest jego rola?

Cholesterol to naturalnie występująca w organizmie człowieka substancja tłuszczowa (lipidowa) z grupy steroidów. Jest ona obecna we wszystkich tkankach, komórkach oraz w osoczu krwi, a wytwarzana w przeważającej części samoistnie w ludzkiej wątrobie. Jedynie ok. 20-30% cholesterolu pozyskiwanego jest z pożywienia: tłuszczów zwierzęcych i produktów pochodzenia zwierzęcego. Jaką rolę pełni cholesterol w organizmie? Substancja ta stanowi składnik błon komórkowych, bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych, w produkcji części spośród hormonów (np. płciowych) czy np. w wytwarzaniu witaminy D. Nie można nie wspomnieć również i o tym, że odgrywa istotną rolę w pracy ludzkiego mózgu. Jak zatem widzicie, cholesterol sam w sobie nie jest szkodliwy, a przeciwnie – niezbędny do prawidłowego funkcjonowania Waszego organizmu. Niebezpieczny staje się dopiero za wysoki cholesterol, który to stan prowadzi do wielu naprawdę poważnych problemów zdrowotnych. Im wyższe stężenie cholesterolu we krwi, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia miażdżycy, która to z kolei może doprowadzić do udaru mózgu lub zawału serca.

Cholesterol całkowity, rodzaje cholesterolu

Całościowy poziom cholesterolu we krwi określa się pojęciem cholesterolu całkowitego (TC). Cholesterol całkowity podzielić można na dwa sposoby: w zależności od źródeł jego pochodzenia (co sygnalizowałem już wcześniej, pisząc o cholesterolu powstałym samoistnie oraz pozyskiwanym z pokarmów) oraz posiłkując się rozróżnieniem jego frakcji (i tu mam na myśli potoczne określenia takie jak dobry cholesterol i zły cholesterol).

Podział cholesterolu – frakcje

W pierwszej kolejności omówię podział cholesterolu całkowitego ze względu na frakcje, czyli w zależności od tego, w jakich lipoproteinach jest on przenoszony. Wyróżnić można tutaj:

• lipoproteiny LDL (ang. Low Density Lipoproteines) – ten rodzaj lipoprotein ma dużo cholesterolu o małej gęstości w cienkiej otoczce powstałej z białka. Przez taką otoczkę lipoproteiny łatwo przenikają do krwiobiegu, w który to sposób przyczyniają się do rozwoju miażdżycy (polecam Wam przy okazji przeczytanie mojego artykułu na temat tej choroby). Potocznie lipoproteiny LDL nazywane są złym cholesterolem. Jak można wywnioskować, dla zdrowia serca i mózgu jego poziom we krwi powinien być niski;
• lipoproteiny HDL (ang. High Density Lipoproteines) – te lipoproteiny zawierają mniej cholesterolu, który ma jednocześnie przy tym wysoką gęstość, a więcej białka niż cząsteczki LDL. Jest to tzw. dobry cholesterol, który – podobnie jak ten zły – także przenika do ścian tętnic, lecz w przeciwieństwie do niego nie odkłada się w nich. Co więcej, zbiera część zalegającego tam złego cholesterolu, który dzięki temu transportowany jest do wątroby. W wątrobie łączy się on z białkami lub też zostaje przerobiony na kwasy żółciowe, po czym wydalony z organizmu. W efekcie cholesterol HDL obniża stężenie cholesterolu LDL we krwi, jak zatem można się domyślić, im więcej go we krwi, tym lepiej dla organizmu, ponieważ w ten sposób maleje ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia.

Podział cholesterolu – źródła pozyskania

Jak już nadmieniałem wyżej, cholesterol całkowity można również podzielić ze względu na to, skąd bierze się on w organizmie człowieka. Jeśli spojrzeć na cholesterol pod tym właśnie kątem, istnieją dwa jego rodzaje:

• cholesterol endogenny – mianem tym określa się cholesterol produkowany w ludzkim organizmie. Choć jego synteza może odbywać się we wszystkich komórkach organizmu, to głównymi jej miejscami są wątroba, jelita oraz skóra. Już w samej wątrobie w ciągu doby syntetyzowane jest ok. 800 mg cholesterolu, w całym organizmie zaś nawet 1500 mg.
• cholesterol egzogenny – ten rodzaj cholesterolu dostarczany jest do organizmu wraz z pożywieniem. Jego źródłem są tłuszcze zwierzęce, a także produkty pochodzenia zwierzęcego, a wiec mięso i jego przetwory, jaja i nabiał.

• Stenty w sercu – czym są? Rodzaje stentów oraz możliwe powikłania
• Alkohol a serce – jaki ma wpływ?
• Dieta DASH – dla kogo? Teoria i zastosowanie
• Dieta cholesterolowa

Test na cholesterol – profil lipidowy

Poziom cholesterolu u pacjenta, czyli tzw. profil lipidowy, określa się na podstawie pobrania krwi żylnej. W ramach tego badania oznacza się:

• cholesterol całkowity, czyli ogólny poziom cholesterolu w organizmie;
• cholesterol HDL, czyli tzw. dobry cholesterol;
• cholesterol LDL, a więc tzw. zły cholesterol;
• trójglicerydy, tzn. inne tłuszcze obecne we krwi człowieka.

Jeśli czeka Was badanie profilu lipidowego, pamiętajcie o tym, że oznacza się go na czczo. Na 14 godzin przed badaniem nie wolno Wam jeść ani nie pić (wyjątek stanowi woda). Na 48 godzin przed nim zaś nie powinniście spożywać alkoholu. Nieprzestrzeganie tych zaleceń może spowodować zaburzenie otrzymanych wyników badań.

Normy cholesterolu dla osoby dorosłej

Poziom cholesterolu całkowitego (TC) u zdrowego, dorosłego człowieka wynosić powinien poniżej 190 mg/dl. Inaczej sytuacja przedstawia się w odniesieniu do osób, u których występują choroby współistniejące takie jak cukrzyca czy choroba wieńcowa lub też u tych, które są w grupie ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. Tutaj wartość cholesterolu całkowitego powinna wynosić poniżej 175 mg/dl

Jeśli chodzi o cholesterol LDL, jego prawidłowy poziom wynosi poniżej 115 mg/dl u zdrowego człowieka, poniżej 100 mg/dl u osoby z grupy ryzyka, a mniej niż 70 mg/dl w przypadku chorób współistniejących. Cholesterol HDL natomiast powinien mieć poziom powyżej 40 mg/dl u mężczyzn i więcej niż 45 mg/dl u kobiet.

Za wysoki cholesterol – objawy

Chciałbym teraz przybliżyć Wam najpowszechniejsze i najczęściej obserwowane u pacjentów objawy wysokiego cholesterolu. Są to kolejno:

• bladość nóg spowodowana ich niedostatecznym ukrwieniem;
• trudności w skoncentrowaniu się;
• zawroty głowy;
• nudności;
• szybkie przemęczanie się, odczuwane szczególnie w nogach;
• ból zlokalizowany w klatce piersiowej, czasem promieniujący w kierunku barku i mostka;
• grudki o żółtawym zabarwieniu, umiejscowione w zgięciach łokci, kolan i nadgarstków, a także w kącikach oczu;
• uczucie ciągnięcia skóry i jej błyszczenie;
• guzki na ścięgnie Achillesa;
• drętwienie rąk.

W jakich produktach występuje cholesterol?

Jeśli chodzi o podwyższony cholesterol, dieta ma tu – jak już wspomniałem – bardzo duże znaczenie. To od Was zależy bowiem, ile cholesterolu dostarczycie swojemu organizmowi w pożywieniu. Warto wiedzieć, w których produktach żywnościowych jest go najwięcej. Do szczególnie bogatych źródeł cholesterolu zaliczyć można przede wszystkim:

• tłuste mięsa i wędliny, słonina, boczek, podroby, pasztety, kiełbasy, baranina;
• produkty spożywcze mające w składzie olej palmowy;
• fast-foody i przekąski, czyli np. chipsy, frytki, hamburgery, hot-dogi;
• tłuste mleka i tłuste twarogi, sery topione, żółte, śmietana z dużą zawartością procentową tłuszczu;
• wszelkie potrawy smażone (w tym wypadku nie tylko mięsa czy ryby, ale też i smażone warzywa).

Pisząc wprost, główna przyczyna za wysokiego cholesterolu to dieta bogata w tłuszcze nasycone oraz w tłuszcze trans, które to znajdziecie w składzie właśnie m.in. tłustych wędlin i mięs czy też tłustych produktów mlecznych.

Dieta obniżająca cholesterol

Łatwo można wywnioskować, że skoro nieodpowiednie odżywianie się powoduje podwyższenie poziomu cholesterolu, tak już sama zmiana nawyków żywieniowych to krok milowy ku powrotowi do unormowania tej sytuacji. Produkty, które powinny znaleźć się na Waszych talerzach to głównie:

• warzywa (np. marchew, ziemniaki, bakłażany, dynia);
• owoce (np. porzeczki, truskawki, jagody, agrest, jabłka, winogrona);
• tłuste ryby morskie (np. śledź, węgorz, łosoś, makrela);
• pełnoziarniste produkty zbożowe (ciemne pieczywo, makarony, grube kasze);
• rośliny strączkowe (soja, groch, fasola);
• zdrowe oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek);
• chude mięso (kurczak, indyk, królik);
• płatki owsiane, pestki dyni, orzechy (szczególnie włoskie).

Wysoki cholesterol – jak obniżyć?

W niektórych przypadkach sama zmiana nawyków żywieniowych może okazać się niewystarczająca. Wtedy to Wasz lekarz prowadzący podejmie decyzję o wprowadzeniu terapii farmakologicznej. Najczęściej w tym celu przepisuje się statyny, czyli inhibitory reduktazy HMG-CoA, które odpowiedzialne są za redukcję poziomu lipidów i trójglicerydów we krwi. Przyczyniają się przy tym również do zatrzymania procesów zapalnych toczących się w organizmie. Najpopularniejsze w naszym kraju, a więc i najczęściej przepisywane statyny to atorwastatyna, lowastatyna i simwastatyna.

Więcej o sposobach na obniżenie cholesterolu znajdziecie w moim osobnym artykule na ten temat.

Streszczenie

• Cholesterol to tkanka tłuszczowa, która naturalnie występuje w organizmie człowieka – jest obecna we wszystkich tkankach, komórkach i osoczu krwi.
• W większości cholesterol powstaje samoistnie w ludzkiej wątrobie, tylko ok. 20-30% pozyskiwane jest z pożywienia: produktów pochodzenia zwierzęcego i tłuszczów zwierzęcych.
• Cholesterol sam w sobie nie jest szkodliwy, a przeciwnie – niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.
• Niebezpieczny jest dopiero za wysoki cholesterol, zwiększając m.in. prawdopodobieństwo wystąpienia miażdżycy, która może spowodować udar mózgu lub zawał serca.
• Cholesterol całkowity można podzielić na dwa sposoby: ze względu na źródła jego pochodzenia (produkowany w wątrobie i pozyskiwany z pokarmów) lub ze względu na frakcje (tzw. dobry i zły cholesterol).
• Frakcje cholesterolu to: lipoproteiny LDL (potocznie zwany złym cholesterolem, jego poziom powinien być niski) i lipoproteiny HDL (czyli dobry cholesterol, im więcej go w krwi, tym lepiej).
• Wg podziału pod kątem pozyskania istnieje cholesterol endogenny (głównymi miejscami syntezy są wątroba, jelita i skóra) i egzogenny (źródłem są tłuszcze zwierzęce, a także produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak mięso i jego przetwory, jaja i nabiał).
• Poziom cholesterolu, czyli profil lipidowy określa się na podstawie pobrania krwi żylnej.
• Poziom cholesterolu całkowitego u zdrowej dorosłej osoby powinien wynosić poniżej 190 mg/dl. U osób z cukrzycą, chorobą wieńcową i będących w grupie ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych wartość cholesterolu powinna wynosić poniżej 175 mg/dl.
• Prawidłowy poziom cholesterolu LDL to poniżej 115 mg/dl u zdrowej osoby, poniżej 100 mg/dl u osoby z grupy ryzyka, a poniżej 70 mg/dl u osoby z chorobami współistniejącymi.
• Właściwy poziom cholesterolu HDL powinien wynosić u kobiet powyżej 45 mg/dl i powyżej 40 mg/dl u mężczyzn.
• Objawy za wysokiego cholesterolu to: bladość nóg, trudności z koncentracją, nudności, zawroty głowy, szybkie męczenie się (odczuwane zwłaszcza w nogach), drętwienie rąk, ból w klatce piersiowej, uczucie ciągnięcia skóry.
• Cholesterol występuje w tłustych mięsach, produktach spożywczych z olejem palmowym w składzie, fast-foodach, tłustym mleku, tłustych twarogach, potrawach smażonych.
• Produkty w diecie obniżającej cholesterol to: warzywa, owoce, tłuste ryby morskie, pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe, zdrowe oleje roślinne, chude mięso, płatki owsiane.
• W celu obniżenia cholesterolu stosuje się też farmakologię, głównie statyny, czyli inhibitory reduktazy HMG-CoA.