Rehabilitacja po zawale – modele, etapy, wskazania

Rehabilitacja po zawale odgrywa znaczącą rolę w leczeniu kardiologicznym. Pomimo postępów w dziedzinach kardiochirurgii, kardiologii interwencyjnej czy intensywnej terapii, to właśnie kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna jest jednym z kluczowych czynników decydujących o szybkim powrocie do zdrowia po przebytym zawale serca. Nie będzie zatem przesadą stwierdzenie, że stanowi ona niezbędne dopełnienie leczenia szpitalnego oraz poszpitalnego. Co to jest rehabilitacja kardiologiczna? Jakie są jej modele? Gdzie na rehabilitację po zawale serca? Na te i inne pytania odpowiem w moim artykule.

Rehabilitacja kardiologiczna – co to jest?

Rehabilitacja kardiologiczna, zwana też inaczej wtórną prewencją kardiologiczną, jest zespołem kompleksowych działań, mających na celu zmniejszenie skutków choroby oraz poprawę tak sprawności fizycznej, jak i stanu psychicznego osoby po zawale. Posiłkując się definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rehabilitacja kardiologiczna stanowi pomoc osobom po zawale w poprawie jakości ich życia oraz w powrocie do normalności po operacji serca czy też przy występujących chorobach układu krążenia.

Rehabilitacja kardiologiczna po pierwsze znacznie skraca czas leczenia po zabiegach kardiochirurgicznych, wszczepieniu zastawek, stentów, by-passów czy rozruszników serca. Po drugie sprawia, że możliwy jest pełny powrót do zdrowia i samodzielnego funkcjonowania pacjenta. Po trzecie wpływa na przedłużenie życia osoby mającej za sobą zawał mięśnia sercowego. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna obejmuje nie tylko dobrany indywidualnie do pacjenta program ćwiczeń fizycznych, ale także farmakoterapię, skupiającą się m.in. na zmianie nawyków żywieniowych, edukację oraz wsparcie psychologiczne, po przebytym zawale bowiem pacjenci często mają stany depresyjne, lęki czy też obniżenie nastroju.

Rehabilitacja kardiologiczna – wskazania i przeciwskazania

Do odbycia rehabilitacji kardiologicznej kwalifikują się pacjenci:

• po zabiegach kardiochirurgicznych,
• po wszczepieniu zastawek, stentów, by-passów lub rozruszników serca,
• po zawale,
• po przeszczepie serca,
• z niewydolnością serca,
• z wadami serca,
• cierpiący na schorzenia naczyń obwodowych,
• z wrodzonymi wadami serca,
• z dławicą piersiową stabilną.

Istnieją jednak sytuacje, w których rehabilitacja – pomimo istniejących problemów z sercem – jest niewskazana. I tak rehabilitacji kardiologicznej nie poleca się pacjentom:

• z objawami niestabilnej dławicy piersiowej czyli objawami stanu przedzawałowego,
• z ostrym zapaleniem mięśnia sercowego,
• cierpiącym na zapalenie osierdzia,
• z zatorowością płucną w ostrej fazie,
• z zaburzeniami rytmu serca o złożonym przebiegu,
• chorującym na nadciśnienie tętnicze bez konkretnej diagnozy,
• z blokiem przedsionkowo-komorowym III stopnia bez obecności stymulatora.

• Dieta po zawale i stentach
• Życie po zawale – najważniejsze informacje i porady
• Czego nie wolno po zawale serca?
• Renta i odszkodowanie po zawale serca. Kiedy się należy? Ile wynosi?

Rehabilitacja kardiologiczna – etapy

Rehabilitację kardiologiczną podzielić można na wczesną (etapy pierwszy i drugi) i późną (etap trzeci). Pierwszy, krótszy, bo zamykający się w maksymalnie dwóch tygodniach, etap wczesnej rehabilitacji odbywa się w warunkach szpitalnych, drugi – dłuższy, trwający od czterech do dwunastu tygodni, prowadzony jest przez oddziały dzienne w szpitalach lub sanatoria kardiologiczne. Drugi etap rehabilitacji może odbywać się w przeznaczonych do tego placówkach takich jak szpitale rehabilitacji kardiologicznej, szpitalne oddziały rehabilitacji kardiologicznej i oddziały dzienne (ambulatoryjne) rehabilitacji kardiologicznej. W etapie tym możliwa jest również telerehabilitacja, czyli rehabilitacja hybrydowa, trzeba mieć jednak na uwadze fakt, iż nie jest ona refundowana przez NFZ.

Po zakończeniu drugiego etapu wczesnej rehabilitacji kardiologicznej przejdziecie do trzeciego, będącego jednocześnie – jak już wspomniałem wcześniej – jedynym etapem późnej rehabilitacji kardiologicznej. Jedynym, a także ostatnim i… trwającym do końca życia. Późna rehabilitacja kardiologiczna polega bowiem na stałej, a nie chwilowej zmianie trybu życia, a więc m.in. utrzymaniu zdrowej dla serca diety, jak i dbaniu o należyty poziom zbawiennej dla zdrowia aktywności fizycznej. Będzie to także zażywanie zaleconych przez lekarza lekarstw (niektóre z nich zażywa się przez pewien okres, inne zaś – przez całe życie).

Pierwsze dni po zawale

Pierwsze dni po zawale to, jak już wcześniej zostało przeze mnie wspomniane, pierwszy etap rehabilitacji. Rozpoczyna się w drugiej dobie po zawale, trwa do dwóch tygodni i w całości odbywa się w szpitalu. Jeżeli Wasz lekarz nie dopatrzy się żadnych przeciwwskazań, rehabilitacja kardiologiczna powinna zacząć się po upływie nie więcej niż 48 godzin. Jego długość zależeć będzie od stopnia powikłania zawału, stanu zdrowia pacjenta etc.

Modele rehabilitacji po zawale – etap I

Można wyróżnić trzy modele rehabilitacji po zawale. Sposoby postępowania zależą od tego, jak bardzo rozległy był ten zawał, czy nastąpiły powikłania, a jeśli tak to jakie oraz od czynności lewej komory serca. Modele rehabilitacji w etapie I są następujące:

• model A1 – rehabilitacja w tym modelu trwa od 4 do 7 dni, a wskazaniami do zdecydowania się na niego są: niestabilna choroba wieńcowa, zawał serca bez uniesienia ST, zawał serca z uniesieniem ST bez znaczącego upośledzenia czynności lewej komory, czyli bez znaczącego upośledzenia frakcji wyrzutowej;
• model A2 – w tym przypadku rehabilitacja trwa od 7 do 10 dni, a wskazaniami do wybrania tej wersji jest zawał serca z uniesieniem ST ze znaczącym upośledzeniem czynności lewej komory (czyli frakcji wyrzutowej);
• model B – w nim rehabilitacja trwa ponad 10 tygodni, a wskazaniami jest powikłany zawał serca ze znaczącym upośledzeniem czynności lewej komory i objawami niewydolności serca.

Na tym etapie wraz z pomocą fizjoterapeuty w warunkach szpitalnych wykonywać będziecie trzy typy ćwiczeń: oddechowe, ruchowe poszczególnych grup mięśniowych oraz relaksacyjne. W ciągu kilku lub kilkunastu dni powinniście mieć przywróconą podstawową sprawność ruchową, a w następnej kolejności – umiejętność samodzielnego poruszania się. Przy wypisie ze szpitala pacjent powinien samodzielnie poruszać się na dystansie kilkudziesięciu metrów, a także być w stanie wejść na pierwsze piętro. Nim pierwszy etap rehabilitacji zakończy się, pacjenta poddaje się próbie wysiłkowej.

Rehabilitacja po zawale i stentach – ćwiczenia

Jak już nadmieniłem wcześniej, w pierwszych dniach po zawale pacjenci wykonują w szpitalu ćwiczenia oddechowe, ruchowe, a także relaksacyjne. Robione są one w ramach I etapu rehabilitacji wczesnej. I tak celem ćwiczeń oddechowych jest przyzwyczajenie Was do wykonywania prawidłowych oddechów. Ta z jednej strony przecież naturalna czynność dla pacjentów po przebytym zawale bądź zabiegu kardiologicznym może być bardzo stresująca. Więcej o prawidłowym oddychaniu, a także jego związku z relaksacją, mówię w moim kursie „Życie po zawale. Życie ze stentem”. Później, przy wsparciu fizjoterapeuty, podejmowane są próby zmiany pozycji i wykonanie pierwszych samodzielnych kroków. Po kilku dniach wraz z fizjoterapeutą będziecie próbować wchodzić i schodzić ze schodów.

Ćwiczenia po zawale w ramach drugiego etapu rehabilitacji kardiologicznej, w zależności od stanu Waszego zdrowia, odbywać się mogą w warunkach szpitalnych, ambulatoryjnych bądź domowych. Jeżeli cierpicie na choroby współistniejące lub potrzebujecie stałej kontroli parametrów z uwagi na ciężki przebieg schorzenia. W przypadku rehabilitacji w warunkach domowych zaleca się przede wszystkim trwający kilkanaście minut trening wytrzymałościowy, ogólnokondycyjny, a także ćwiczenia z oporem. Szczególnie polecane są takie aktywności jak: jazda na rowerze, nordic walking, spacery, gra w tenisa. W ramach ćwiczeń świetnie sprawdzą się też takie codzienne czynności jak porządki w domu czy lekkie prace ogrodowe.

Sanatorium po zawale serca

Sporo osób decyduje się na rehabilitację kardiologiczną w sanatorium. Jeśli jesteście w wieku produkcyjnym, nie pobieracie renty lub emerytury, skierowanie Was na rehabilitację pozawałową w sanatorium leży w gestii ośrodka, w którym wykonano zabieg lub było prowadzone leczenie. O tym, w jakie miejsce dokładnie zostaniecie skierowani, zadecyduje Wasz lekarz prowadzący. Po zabiegach operacyjnych pacjentów kieruje się do tzw. szpitala sanatoryjnego. Może to być też wspomniana już przeze mnie w tym artykule rehabilitacja pozawałowa w trybie ambulatoryjnym.

W przypadku, gdy przebywacie na zwolnieniu lekarskim po zawale, co zazwyczaj ma miejsce do sześciu miesięcy po jego wystąpieniu, po upływie tego czasu podstawą skierowania Was do sanatorium będzie wydane przez lekarza orzecznika ZUS orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej.

Profilaktyka wtórna po zawale

Pamiętajcie, że – niezależnie od wybranego modelu – rehabilitacja kardiologiczna nie będzie skuteczna, jeżeli nie zmienicie – i to na stałe, a nie na chwilę – Waszego trybu życia. Wyrobienie zdrowych nawyków, które jest jednym z celów rehabilitacji po zawale, pomoże ograniczyć liczbę czynników ryzyka, a co za tym idzie, zmniejszy prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnego zawału. Takie zdrowe nawyki to m.in.:

• rzucenie palenia czynnego, ale także i biernego, a więc unikanie przebywania w towarzystwie osób palących,
• dbanie o prawidłową masę ciała,
• zwiększenie ilość warzyw w diecie;
• ograniczenie w diecie soli, cukru, tłuszczów,
• ograniczenie spożywanie alkoholu,
• unikanie stresu, przemęczenia, także psychicznego,
• leczenie cukrzycy i nadciśnienia,
• prowadzenie regularnej aktywności fizyczną,
• unikanie upałów,
• utrzymywanie prawidłowego poziomu cholesterolu.